music – Eline Groslot

Artist · Berlioz · composers · Concert · Harp · Music · Orchestra · Stories

La harpe fantastique

(english below)

Het is misschien nuttig om eerst eens uit te zoeken waarom de harp vaak als buitenbeentje beschouwd wordt en waarom ik me al deze vragen stel. Daarvoor vertrek ik vanuit mijn dagelijkse omgeving: het orkest. Zet je in de zaal en kijk: de strijkers, de houtblazers, de kopers, het slagwerk, allemaal meervoud en dan de lonely harp. We zijn niet echt ergens bij in te delen, moeilijk te verplaatsen en staan overal in de weg van onze collega’s…

Berlioz was het, die systematisch de harp toevoegde aan zijn orkestraties. De eerste keer dat de harp met een vooraanstaande rol opdook, is in de Symphonie Fantastique(1830), enkel in het 2de deel, Un bal. Hij schreef meteen 2 afzonderlijke partijen en adviseerde om deze zoveel mogelijk dubbel te bezetten. Niet veel later volgt L’invitation à la danse(weliswaar een bewerking van het stuk voor piano van Weber) met een al even belangrijke rol voor de harp. Lélio, ou le Retour à la Vie mag uiteraard niet ontbreken in dit lijstje, Harold en Italie evenmin, keer op keer speelt de harp een belangrijke solistische rol binnen de partituur.

Lezen we dan zijn ‘Traité d’instrumentation et d’orchestration’ dan is het duidelijk dat de technische mogelijkheden die toen aan het instrument en de bespeler ervan werden toegeschreven absoluut nog in de kinderschoenen stonden.

….’Cet instrument est essentiellement antichromatique’…..

De dubbele pedaalharp zoals we ze nu kennen kwam pas op de markt begin 19de eeuw, niet abnormaal dus dat het instrument begin jaren ’30 van die eeuw nog niet overal een vaste waarde was. Berlioz schrijft over hoe de enkelvoudige pedaalharp voor die tijd in mi bémol gestemd stond, maar hoe de harpisten van vandaag(Berlioz’ tijd) bijna allemaal gewend waren aan de nieuwe stemming van de dubbele pedaalharp in do bémol. Hij beklemtoont dat het omwille van de pedalen onmogelijk is een chromatische toonladder te spelen, maar tegelijk ontdekt hij dan weer de mogelijkheden van het enharmoniseren(de mogelijkheid om op 2 verschillende snaren eenzelfde toon te maken), een specifiek kenmerk van de harp, dat ons meer mogelijkheden geeft dan de piano bv.

….’Les compositeurs doivent avoir soin, en écrivant les parties de harpes, de prévenir un peu d’avance l’executant du changement qu’il va avoir à faire’…

Deze zin doet me op zijn minst glimlachen als ik bedenk wat componisten een eeuw later van het voetenwerk van de harpisten vragen, maar het is toch heerlijk deze voorzichtigheid te lezen.

… ‘nous parlerons maintenant de son doigté que beaucoup de compositeurs on le tort de confondre avec celui du piano qui ne lui ressemble nullement’….

…’il faut avoir soin en general de ne pas écrire les deux mains trop près de l’un l’autre’….

… ‘toutes les successions qui obligent les mêmes doigts à sauter d’une corde à l’autre ne se peuvent écrire que dans un mouvement tres modéré’….

Dit is slechts een greep uit opmerkingen en waarschuwingen die hij neerschrijft over de harp. Als je dat vergelijkt met de andere hoofdstukken in dit naslagwerk, staat er in het geval van de harp vooral wat er eigenlijk allemaal niet kan.Hij zou zelfs collega componisten aangeraden hebben om de partijen zoveel mogelijk te verdubbelen, dan is er kans en hoop dat de harpisten van dienst alle genoteerde noten echt gespeeld krijgen, hilarisch, maar weinig uitnodigend om dit instrument in je oeuvre op te nemen.

Lees hier Berlioz’ Traité d’instrumentation et d’orchestration, la harpe.

It’s probably useful to find out why the harp is the odd (wo)man out and why I pose myself so many questions. Let’s start thinking about this: I am sitting on my harp chair in the orchestra, you are sitting in the hall watching the orchestra on stage. What do you see? The strings, the woodwinds, the brass, the percussion, all plural except for the lonely harp. We don’t really belong with any group, we are difficult to move and often blocking the visibility of our colleagues…

Berlioz was the first composer who systematically started using the harp in his orchestrations. The first time he gave us an important role was of course in the Symphonie Fantastique(1830), only in the 2nd movement, Un bal. He wrote 2 separate parts and recommended to double them. A little later the crispy part in l’ Invitation à la danse(originally a piece for piano solo by Weber) was born and also Lélio, ou le Retour à la Vie and Harold en Italie both include a substantial, sometimes soloist harp part.

By reading his ‘Traité d’instrumentation et d’orchestration’ it becomes very clear that the technical possibilities credited to the instrument as well as to the performer were still in its infancy.

….’Cet instrument est essentiellement antichromatique’…..

The pedal harp as we know today was only put on the market in the beginning of the 19th century, so it is not very strange that in the 1830’s this new instrument only had a scarcity value. Berlioz describes how the previous(single action harp) was tuned in E flat, but that the harpists of today(Berlioz’ time) were getting used to the new tuning in C flat major. He emphasizes that because of the pedals it is impossible to play a chromatic scale. At the same time he discovers the possibility of enharmonic playing, a distinguishing mark of the harp to place two strings in the same pitch, something you can not execute on the piano, f.e.

….’Les compositeurs doivent avoir soin, en écrivant les parties de harpes, de prévenir un peu d’avance l’executant du changement qu’il va avoir à faire’…

This phrase puts a big smile on my face if you think about all the footwork we have to pull off for compositions written one century later.

… ‘nous parlerons maintenant de son doigté que beaucoup de compositeurs on le tort de confondre avec celui du piano qui ne lui ressemble nullement’….

…’il faut avoir soin en general de ne pas écrire les deux mains trop près de l’un l’autre’….

… ‘toutes les successions qui obligent les mêmes doigts à sauter d’une corde à l’autre ne se peuvent écrire que dans un mouvement tres modéré’….

I only wrote down a selection of remarks that he writes about the harp. If you compare this with the other chapters in this reference work, it struck me that in case of the harp it is all about what we can NOT do. Rumor is that he even advised colleagues to double their harp parts as much as possible, because then there is a chance that all the notes written are actually played. Hilarious as this may sound it probably was not the most encouraging invitation to other composers to adopt the harp in their repertoire.

mei 24, 2021

composers · Concert · Harp · Music · Orchestra · Stories

The beauty of a day’s work

(english below)

Woensdagochtend, generale repetitie voor het concert van morgen.

Een prachtig programma: Le Tombeau de Couperin van Ravel, Caplets bewerking voor orkest van de Suite Bergamasque van Debussy(oorspronkelijk voor piano solo) en Poulenc’s Concerto voor 2 piano’s in d.

In mijn eerste post vermeldde ik het al, doorgaans staan er hier mooie harp partijen van de hand van grote componisten op mijn lessenaar. Le Tombeau de Couperin met zijn fijne, speelse intermezzi van de harp, delicaat en zo mooi van kleur. Ook Caplet gebruikt in zijn orkestratie veel harp, vooral in de Clair de Lune laat hij de harp de golvende linkerhand van de oorspronkelijke piano partij overnemen. Clair de Lune wordt vaak op harp uitgevoerd, het is speelbaar rechtstreeks van de piano partij, werkt uitstekend, maar toch schreef Debussy dit niet origineel voor ons, noch iets gelijkaardigs. Zijn leerling Caplet besloot wel om de harp solistisch te gaan verkennen.

Eerst is er zijn Conte Fantastique* voor harp of piano en strijkers. De partij, als componist waarschijnlijk voor piano gedacht, zou voor hem misschien logischer gevoeld hebben in een vertaling naar de harp om tot een mooie symbiose met de strijkers te komen? Caplet had zich immers bijzonder toegelegd op orkestreren en het zou wel eens kunnen dat de harp voor hem veeleer een tool was om tot die perfecte orkestratie te komen? Chromatische loopjes verving hij door glissandi, extra kleur werd toegevoegd door het gebruik van flageoletten, maar qua sfeer en intensiteit moet de harp niet inboeten tov de piano en het veel gebruikte basmotief versmelt volledig in de lage strijkers.

Zijn Deux divertissements (1924) voor harp solo werden opgedragen aan Michelin Kahn, een harpiste aan zijn zijde moet de inspiratiebron geweest zijn voor de vele pedaal effecten, wat we voor die periode behoorlijk vooruitstrevend kunnen noemen.

Tijdens het concerto van Poulenc is het even wachten in de coulissen voor mij, maar op die manier heb ik wel tijd voor dit schrijfsel.

In zijn symfonische werk vinden we steeds een harppartij(concerti niet meegerekend). In zijn Sinfonietta merk je heel goed hoe hij de harp als belangrijk kleurelement gebruikt. Binnen zijn groepje van zes (les six met link) was het Germaine Tailleferre die zich aan een harp sonate waagde. Zelf ging hij nooit door op solowerk voor harp. Er is wel het prachtige lied À sa guitare, met alweer de vermelding voor piano of harp.

In iedere geval is het concert van morgen een echte aanrader ook voor de niet-harp-nerds! Hope to see you there! (link streaming)

Wednesday morning, general rehearsal for our concert of tomorrow.

What a beautiful program: Le Tombeau de Couperin by Ravel, Caplet’s arrangement for orchestra of the Suite Bergamasque by Debussy(originally for piano solo) and Poulenc’s Concerto for 2 piano’s in d.

In my first post I already mentioned the interesting harp parts by great composers of the historical canon that are mainly the subject of my daily job. Le Tombeau de Couperin is filled with delicate and refined intermezzi by the harp. Also Caplet uses a lot of harp in his arrangement. Especially in the Clair de Lune, where he uses the harp to take over the waving motion of the left hand of the original piano version.

We often play Clair de Lune on the harp, directly from the piano score, no arrangement needed and this works very well, still Debussy never wrote such jewels for harp. His apprentice Caplet, however did decide to explore the harp in a soloist way.

First we find his Conte Fantastique* for harp or piano and strings. This part was probably designed out of the composers knowledge of the piano, but maybe after a while it felt more natural for Caplet to adapt this piece for harp in order to create a better symbiosis with the strings. Caplet had particularly engaged himself in orchestration. Could it be that the harp was more a tool for him to accomplish his idiom of a perfect orchestration? Chromatic scales were converted into glissandi, flageolets were added as colour and the often used figure in the bass of the harp, mingles even better with the strings.

His Deux Divertissements(1924) for solo harp were dedicated to Michelin Kahn. A harpist in his mind must have been the inspiration for the quiet modern techniques like the many pedal slides he uses in this piece.

I have a little time to retire during Poulenc’s concerto, which gives me the opportunity to write this blog. The symphonic work of Poulenc almost always includes a harp part(with the exception of the concerti). When you listen to the Sinfonietta, you notice how the harp is very much used as a finishing colour, a top layer of his painting. Within his club of the ‘Group des six’ it was only Germaine Tailleferre who ventured to compose for harp. He did write the beautiful song À sa guitare, again mentioning for piano or harp.

Conclusion, I can strongly recommend tomorrows concert, even for non-harp-nerds!(link streaming)

*Conte fantastique was originally written in 1908 for the chromatic harp of Pleyel. It was only in 1923 that he transformed it into a version for the pedal harp of maison Erard with the help of Micheline Kahn. You can see Caplet and Kahn together on the foto of this blog, taken in here in Brussels

mei 18, 2021

Artist · composers · Concert · Harp · Music · Orchestra · Stories

Britten een mooi startpunt

(english below)

Ik herinner mij nog zeer goed toen ik Brittens suite voor het eerst hoorde. Ik speelde nog maar enkele jaren harp en mijn mond viel wagenwijd open. Dit soort technieken had ik nog nooit gehoord op harp. Het klonk me extreem hedendaags en toch ook heel vertrouwd. Uiteraard stond ik er toen op die leeftijd niet bij stil, waarom dit stuk me zo aantrok, wel heeft het me nooit meer losgelaten.

Toen ik er dan op het conservatorium zelf mocht aan beginnen was ik de koning(in) te rijk! Zoveel informatie in 1 partituur, voor harp nog wel. Zoveel docenten die elk hun eigen zegje en visie op het stuk hadden, het maakte één iets duidelijk: het is een belangrijke compositie, binnen ons repertoire een mijlpaal, zo werd het mijn startpunt in dit verhaal en mijn eerste opname voor mijn gps.(beluister hier)

Britten schrijft naast deze prachtige suite behoorlijk wat kamermuziek (liederen voor harp en tenor) en ook in zijn orkestwerk wordt ze mooi bedeeld.

Zelfs in zijn kameropera ‘The rape of Lucretia’ kiest hij -ondanks of misschien dankzij de kleine bezetting van 12 instrumenten- voor de harp als deel van het instrumentarium. Ze geeft vaak een versterking van de tekst weer en voegt dus veel meer toe dan alleen wat kleur in de orkestratie, een mooi voorbeeld is scène 2 uit de 1ste act: Their spinning wheel unwinds.

Bovendien kan je zeggen dat hij de speeltechniek voor harp behoorlijk opwaardeerde; geen compromissen, hij experimenteerde fel met de limieten van het instrument.

Wat voor mij het allerbelangrijkste is(in het licht van mijn zoektocht); hij was een internationaal gerenommeerde componist en zelf geen harpist uit de boeiende 20ste eeuw. Zijn composities zorgden ervoor dat de harp een opkomende en nieuwe rol kreeg in de toen hedendaagse muziek.

Dit gebeurde natuurlijk niet alleen door de Suite. Zijn Ceremony of Carols(een werk voor knapenkoor en harp) is waarschijnlijk het best bekend bij het grote publiek. Britten noteert dat de harp partij ook op piano kan gespeeld worden. Interessant! Meestal staat er bij een pianopartij dat ze mogelijks ook door een harp gebracht kan worden. Een ommekeer die voor ons repertoire niet onbelangrijk is! Er is zelfs één deel(Interlude,) dat niet op piano kan gespeeld worden omwille van de specificiteit van de gebruikte techieken en voor een ander deel geeft hij een alternatieve optie voor de pianist.(link luistervoorbeeld)

In zijn ‘Eight Folk song arrangements’, maar ook in ‘Canticle V’ en ‘A birthday Hansel’, gebruikt hij de harp niet alleen als begeleid instrument van de stem, maar zoekt hij ook haar solistische capaciteiten. Net als bij andere instrumenten voelde hij zich geïnspireerd door getalenteerde vrienden (Rostropovich op cello, Bream op gitaar en Ellis op harp) en daagde ze uit in hun technische en muzikale kunnen. Zo breidt hij het technisch palet van de instrumenten aanzienlijk uit. Voor harp betekende dit bv. lange moeilijke passages met een techniek die alleen op harp uit te voeren is, een ver doorgedreven onafhankelijkheid van linker- en rechterhand, voorbeelden die we niet eerder zien in de harp literatuur, om maar te zeggen wat een enorme bijdrage Britten geleverd heeft voor ons repertoire.

Is dit wat er nodig was om de aandacht van een componist te trekken. Moest hij geïnspireerd worden door een musicus, een vakman op zijn instrument? Zou er nooit een werk zoals de Suite ontstaan zijn voor harp indien hij Ellis niet gekend had? Wellicht niet.

Like yesterday I remember the first time that I heard Britten’s Suite for harp. I only played the harp a couple of years and listening to this music was really breathtaking! I never heard this kind of techniques on harp, it sounded extremely contemporary in my ears, but also very familiar. At that age I never stopped at the thought, why I was so attracted to this piece, but it never let me go.

When I was studying at the conservatory and I finally could set my teeth in this piece, I was happy as a baby. So much detailed information in one score! for harp!! Every teacher had is own say and ideas on this piece, sometimes very divergent views. For me this pointed out that the Suite is a very important piece for our repertoire, that is how it became my starting point in this story and my first recording for my gps.(listen here)

Besides from this Suite, Britten writes a fair bit of chamber music(mostly songs for voice and harp) and also in his orchestral work the harp always gets an important role.

Even in his chamber opera ‘The rape of Lucretia’ written for only 12 instruments, he chooses to implement a harp part. The part is crucial in the way that it often reinforces the text and not only adds some colour.

In addition one can say that he seriously revalued the playing technique for harp; he really experimented with the extremes of the instrument, didn’t compromise on any difficulty and this for one of the most interesting composers of the 20th century, who wasn’t a harpist himself.

His compositions made sure that the harp started a new career in contemporary music. Of course it wasn’t only the Suite that accomplished this. His most common known work is probably ‘Ceremony of Carols’ for boys choir and harp. In his score Britten notes that the part can also be played on the piano. Interesting! Normally composers note the possibility to play a pianopart on harp. For our repertoire this simple change of words is extremely important. There is also 1 movement(Interlude) that is not possible to play on the piano, because of the specific use of techniques and in another movement he gives an additional option for the piano because of the same reason. So we can confirm that the pice is thought for harp, not for the piano.

In his ‘Eight Folk song arrangements’, but also in ‘Canticle V’ and ‘A Birthday Hansel’ he doesn’t only use the harp as accompaniment, but also searches for her soloist capacities. Same as with other instruments he was inspired by his talented friends. (Rostropovitch on the cello, Bream on guitar and Ellis on harp) In this way he pushes the interpreter to elaborate the playing techniques of his instrument. For harp this meant very extended difficult passages with techniques only playable on harp, a very persevere independence of right and left hand, all examples we hadn’t seen before in harp repertoire, only to say how important Britten was.

Was that the way to draw a composers attention? Did he have to be inspired by a musician, a craftsman on his instrument, a friend? Wouldn’t there have been a Suite for harp if Britten wasn’t acquainted with Ellis. I fear not.

mei 15, 2021