Cinq mélodies populaires grecques

(english below)

Ondanks het feit dat ik geen bewerkingen in mijn repertoirelijst opneem, maak ik weloverwogen een uitzondering voor deze Cinq mélodies populaires grecques. 

Ravel schreef deze liederen op vraag van Pierre Aubry, die ze zou gebruiken om één van zijn lezingen over Griekse volksmuziek te illustreren. Calvocoressi -een gemeenschappelijke vriend van Aubry en Ravel en evenzeer lid bij ‘Les Apaches, een typische begin 20ste eeuwse artistieke alliantie- bracht vijf teksten van Griekse volksliederen aan die Ravel op 36 uur tijd voorzag van muziek(speciaal voor deze lezing). Later zou hij er nog drie in opdracht krijgen van diezelfde Calvocoressi en van deze acht werden er uiteindelijk 5 bewaard in de cyclus zoals deze in 1906 in première ging. 

(De liederen: A vous, oiseaux des plaines; Chanson de pâtre épirote; Mon mouchoir, hélas, est perdu, gingen verloren)

Niet toevallig was het Carlos Salzedo die een versie voor harp verschafte. Ik schrijf bewust niet ‘herwerkte’, omdat nagenoeg alles uit de oorspronkelijke pianopartij overgenomen werd.

Ravel en Salzedo -tijdgenoten- hadden beiden een Baskische achtergrond en studeerden met een tiental jaar verschil af in de klas van Bériot aan het Parijse conservatorium.

Salzedo had een groot respect voor Ravel als componist en was zich tevens als harpist zeer bewust van het gebrek aan repertoire voor ons instrument. Hij vond het van het allergrootste belang om samen te werken met componisten en hedendaagse muziek te promoten, wat tijdens zijn tijd in New York(1921) resulteerde in de oprichting van ‘The guild of composers’ een collectief dat hij samen met Edgar Varèse in het leven riep.

Net zoals voor zijn arrangement voor fluit, altviool en harp van de Sonatine(oorspronkelijk voor piano solo) van Ravel, zal hij voor de aanpassingen in dit werk Ravel raadplegen en uitsluitend met goedkeuring van de meester de muziek vertalen voor harp.

Maar zelfs zonder dit initiatief van Salzedo zou je deze partituur als voor harp gedacht kunnen beschouwen:

In Chanson de la mariée is de pianopartij geschreven als komt ze uit een orkestpartij voor harp. Een figuur waarbij de herhaling van de sol in de rechterhand de klank moet verlengen en tegelijk een actieve energie geeft wordt ondersteund door de melodie uit de linkerhand.

(denk aan vergelijkbare fragmenten in Shéherazade, Rigaudon uit Tombeau de Couperin, Tzigane, etc.)

In Là-bas vers l’église noteert hij alle akkoorden in arpeggio voor de rechterhand en mogen de noten links blijven doorklinken als in de resonantie van een harp. 

Quel galant m’est comparable, daarin versterkt het timbre van de harp het tamboer-effect dat Ravel creëert om de tekst kracht bij te zetten.

(Salzedo doet hier een kleine aanpassing in de melodie van de harp, vermoedelijk omdat hij een meer comfortabele vingerzetting zocht, beiden zijn denkbaar in een volksmelodie)

Het vierde lied, Chanson des cueilleuses de lentisques is opgebouwd uit mooie klankvelden rond éénzelfde harmonie.

In het laatste lied, Tout gai, wordt de linkerhand aangepast door Salzedo, naar een verdubbeling van de mi bémol (met de re kruis) ipv te spelen met tonica en dominant. Het enharmoniseren van deze figuur op harp geeft echter een veel exotischere klank dan de oorspronkelijk westers klinkende linkerhand die Ravel alleen zo kon noteren voor de piano.

(verder voegde Salzedo enkel suggesties voor speelwijze toe: près de la table, flageoletten, pedalen en suggesties voor enharmonisatie) 

De harpistiek uitziende partij maakt dat ik durf veronderstellen dat, in de context waarin hij dit schreef(onderzoek naar het exotische), hij wel eens een ander instrument dan piano in zijn hoofd hoorde. 

De eerste reeks liederen moest snel klaar zijn en Ravel zou dit zelf ook uitvoeren tijdens de lezing van Aubry, maar de andere liederen vervolledigde hij in de periode tussen 1904-1906, waarin hij tevens Introduction et Allegro(septet met solistische rol voor harp) componeerde. 

Ravel’s muziek wordt bijna altijd doorspekt met exotische invloeden. De leden van ‘Les Apaches’ geloofden ook zeer sterk in de muzikale inspiratie die te halen valt uit authentieke volksmelodieën. Van de Grieken weten we dat de harp reeds lang voor Christus een vooraanstaande rol speelde in de samenleving. Het feit dat Ravel voor zijn piano ‘harp-like sounds’ schrijft, duidt erop dat ook hij aanvoelde dat de piano te ver van deze traditionele liederen stond.

Op deze opname ben ik zo dicht mogelijk bij de originele tekst gebleven. Dus geen aanpassing in de melodie in het derde lied, geen toevoeging van flageoletten. Alleen in het laatste deel ben ik de aanpassing van Salzedo gevolgd.

Ik heb lang getwijfeld of ik deze denkpiste zou delen in mijn blog, aangezien ze gebaseerd is op aanvoelen en ik dit niet kan bewijzen, maar soms zijn er kleine signalen die je over de schreef trekken:

….toen Gonzalve vorige week in L’heure espagnole (waar ik naar zat te luisteren in een uitvoering door Youth Orchestra Flanders) zong: ‘Harpes chantez, éclatez salves!’ en de harpen hierbij een figuur vergelijkbaar met de opening van deze vijf liederen speelden, dat was mijn signaal! 

Despite the fact that I am not taking arrangements into my gps-list, I am making a well-considered exception for these Cinq mélodies populaires grecques.

Ravel wrote these songs at the request of Pierre Aubry, who was preparing a lecture about popular Greek music. Calvocoressi-a mutual friend of Aubry and Ravel and equally a member of ‘Les Apaches’, a typically early 20th century artistic alliance- identified five greek folk songs which Ravel put on to music in 36 hours. Later on Calvocoressi would ask Ravel to work on 3 more songs and out of a total of eight, these five were premiered in 1906 and kept together as a cycle.

(The songs: A vous, oiseaux des plaines; Chanson de pâtre épirote; Mon mouchoir, hélas, est perdu, were unfortunately lost in history)

Not by chance it was Carlos Salzedo who edited a version for harp. I explicitly avoid the word arrangement, because nearly all the music is adopted from the piano score.

Ravel and Salzedo, contemporaries, both with a Basque background, graduated with a difference of ten years from the class of Bériot at the Paris conservatory.

Salzedo had a deep respect for Ravel as a composer and was equally aware of the lack of repertoire for harp. He thought it of the utmost importance to liaise with composers and to promote contemporary music. Founding ‘The guild of composers’ during his time in New York (1921) together with his friend Edgar Varèse was probably the most remarkable achievement he made on this matter.

As for his arrangement for flute, viola and harp of Ravel’s Sonatine(for piano solo), he was in close contact with Ravel for the adaption of this work and merely made a translation for harp with the masters approval.

This initiative from Salzedo aside, one could consider this score to be envisaged for harp:

In Chanson de la mariée, the piano part could well be one of Ravel’s orchestra parts for harp. A figure in which the repetition of de G in the right hand lengthens the sound and simultaneously creates a very active impression, is being supported by the left hands melody.

(think similar excerpts in Shéherazade, Rigaudon from Tombeau de Couperin, Tzigane, etc.)

All the chords in the right hand in Là-bas vers l’église are arpeggios, whilst the notes of the left hand are allowed to keep their resonance like a harp. 

In Quel galant m’est comparable, the harp emphasizes the tambour like character that Ravel uses for this song.

(Salzedo makes a little adjustment in the melody of the harp, probably because he was searching for a more appropriate fingering, both melodies match the folksong idea)

The fourth song, Chanson des cueilleuses de lentistiques is build around beautiful soundscapes of the same harmony.

In the last song, Tout gai, Salzedo modifies the left hand to a doubling of the E flat(with D sharp) instead of the alternating tonic and fifth. His enharmonisation of this figure on harp however gives a much more exotic character than the original western sounding left hand that  Ravel was necessitated to use.

(for the remainder Salzedo only added suggestions of  execution on harp: près de la table, pedals, suggestions for enharmonisation, etc…)

The harp-looking score makes me presume that given the context of the exotic research in which Ravel wrote these songs, it might be possible that not piano but maybe the harp was the instrument he heard in his inspiration.

He needed to finish the first series quite fast and would bring them to scene himself during Aubry’s lecture, but the other songs were completed going on from 1904 till 1906, the same period in which he wrote Introduction et Allegro(a septet with a soloist part for harp)

Ravel’s music is very often sprinkled with exotic elements. The members of ‘Les Apaches’ were also strong believers of the inspiration traditional music could bring and looking at Greek culture we know that the harp always had a very prominent role in ancient society.

So I dare to believe that also Ravel felt that the piano was maybe not the right instrument to accompany these greek songs, but a harp was probably not as easy within reach.

On this recording I stayed close to the original text. I kept the original melody in the third song and didn’t use Salzedo’s suggestions for harmonics f.e. Only in the last movement I followed Salzedo’s writing.

I doubted for a long time to share this line of thinking. I have no historic prove for my theory, it is merely based on my experience and intuit. Sometimes one needs an incentive to go ahead.

….when Gonzalve sang ‘Harpes chantez, éclatez salves!’ during a performance of Ravel’s L’heure espagnole I attended last week (in a production of Youth Orchestra Flanders), I heard the harps answering him with a similar figure as the opening of the first greek song. For me it was the sign I needed!